Zachowek jest instytucją prawa spadkowego, której celem jest ochrona najbliższej rodziny spadkodawcy przed jego swobodą testowania. Zgodnie z polskim prawem, osoby najbliższe, takie jak: małżonek, dzieci, wnuki, rodzice, mają prawo do zachowku, nawet jeśli spadkodawca zdecydował się przekazać swój majątek innym osobom. W dobie globalizacji i migracji coraz częściej zdarzają się sytuacje, w których spadkodawcy mieszkają poza granicami kraju. W takim przypadku pojawia się pytanie, czy zachowek przysługuje także po osobie, która mieszkała za granicą, i jakie procedury obowiązują w takich sytuacjach.
Co to jest zachowek?
Zachowek jest prawem majątkowym przysługującym najbliższym członkom rodziny zmarłego, którzy zostali pominięci w testamencie lub otrzymali mniej, niż wynikałoby to z przepisów o zachowku. Prawo to działa na rzecz ochrony interesów osób, które zgodnie z założeniami prawa mają szczególne prawo do majątku po zmarłym (niezależnie od jego woli wyrażonej w testamencie). Oznacza to, że nawet jeśli spadkodawca, który mieszkał za granicą, pozostawił cały swój majątek innym osobom, bliscy mogą dochodzić zachowku, pod warunkiem że spełniają kryteria ustawowe.
Zachowek przysługuje określonym osobom, w szczególności: małżonkowi, dzieciom, wnukom oraz rodzicom. Wysokość zachowku wynosi zazwyczaj połowę wartości udziału spadkowego, który przypadłby danej osobie w przypadku dziedziczenia ustawowego. W szczególnych przypadkach, takich jak: małoletniość lub trwała niezdolność do pracy, uprawniony może dochodzić zachowku w wysokości dwóch trzecich wartości udziału spadkowego.
Przepisy międzynarodowe a zachowek
Jednym z istotnych aspektów w przypadku zachowku po osobie zmarłej, która mieszkała za granicą, jest ustalenie, jakie prawo będzie miało zastosowanie do sprawy spadkowej. W zależności od kraju, w którym zmarły miał ostatnie miejsce zamieszkania, mogą obowiązywać różne przepisy dotyczące dziedziczenia i zachowku.
W Unii Europejskiej kwestie te są regulowane przez Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 roku, które weszło w życie 17 sierpnia 2015 roku. Rozporządzenie to, znane jako rozporządzenie spadkowe, ujednolica zasady dotyczące prawa właściwego dla spraw spadkowych w krajach członkowskich UE. Zgodnie z tym rozporządzeniem, sprawy spadkowe, w tym kwestie zachowku, będą rozpatrywane według prawa kraju, w którym zmarły miał ostatnie miejsce zwykłego pobytu.
Dla osoby mieszkającej za granicą oznacza to, że jeśli jej miejsce zamieszkania znajdowało się w kraju członkowskim Unii Europejskiej, to prawo tego kraju będzie miało zastosowanie do postępowania spadkowego, w tym do dochodzenia zachowku. Nie oznacza to jednak, że osoba uprawniona do zachowku, która mieszka w Polsce, nie może dochodzić swoich praw – może to zrobić, ale postępowanie będzie toczyć się według przepisów kraju, w którym mieszkał zmarły.
Jakie prawo obowiązuje, gdy spadkodawca mieszkał poza Unią Europejską?
W przypadku, gdy spadkodawca mieszkał w kraju spoza Unii Europejskiej, kwestie dotyczące zachowku mogą być bardziej skomplikowane. Każde państwo ma własne przepisy dotyczące dziedziczenia, które mogą w znacznym stopniu różnić się od polskiego prawa. W niektórych krajach instytucja zachowku może w ogóle nie istnieć. Może to stanowić wyzwanie dla osób chcących dochodzić swoich praw.
W takich sytuacjach bardzo ważną rolę odgrywa tzw. prawo kolizyjne, które reguluje, jakie przepisy powinny mieć zastosowanie w przypadku konfliktu między przepisami różnych krajów. W Polsce te kwestie są regulowane przez ustawę – Prawo prywatne międzynarodowe, która określa, że sprawy dziedziczenia podlegają prawu państwa, w którym zmarły miał ostatnie miejsce zamieszkania, chyba że zmarły przed śmiercią wybrał prawo kraju swojego obywatelstwa do rozstrzygnięcia spraw spadkowych.
Dla osób mieszkających w Polsce, które chcą dochodzić zachowku po zmarłym mieszkającym za granicą, ważne jest, aby zrozumieć, że mogą napotkać odmienne przepisy. Niezbędna będzie współpraca z prawnikami specjalizującymi się w prawie międzynarodowym, którzy będą w stanie przeprowadzić postępowanie zgodnie z odpowiednim prawem obcym.
Procedura dochodzenia zachowku po osobie mieszkającej za granicą
Jeżeli osoba, po której dochodzi się zachowku, mieszkała za granicą, procedura może być bardziej złożona niż w przypadku standardowego postępowania spadkowego prowadzonego w Polsce. Pierwszym krokiem jest ustalenie, gdzie i jak zmarły pozostawił swój majątek. Majątek może znajdować się zarówno w kraju, w którym zmarły mieszkał, jak i w Polsce lub innych krajach.
Zasadniczym wyzwaniem może być określenie, jakie prawo ma zastosowanie do danej sprawy. Dla osób mieszkających za granicą konieczne będzie zastosowanie przepisów międzynarodowych oraz ustalenie, który sąd jest właściwy do rozstrzygnięcia sprawy. Zgodnie z przepisami unijnymi, sądem właściwym do rozpatrzenia sprawy będzie sąd kraju, w którym zmarły miał ostatnie miejsce zwykłego pobytu.
Ważnym elementem postępowania spadkowego w przypadku zachowku po osobie mieszkającej za granicą jest zgromadzenie odpowiednich dokumentów, takich jak: testament, akty zgonu, dokumenty potwierdzające miejsce zamieszkania oraz ewentualne umowy lub darowizny, które mogą mieć wpływ na wartość spadku i wysokość zachowku.
Jakie trudności mogą się pojawić?
Dochodzenie zachowku po osobie, która mieszkała za granicą, może napotkać na różne trudności. Przede wszystkim, w zależności od kraju, w którym zmarły mieszkał, mogą obowiązywać inne zasady dotyczące dziedziczenia i zachowku. W niektórych krajach przepisy mogą różnić się w kwestii terminu na zgłoszenie roszczeń, sposobu obliczania wartości majątku, a nawet samej instytucji zachowku.
Kolejnym wyzwaniem mogą być kwestie związane z dostępem do sądu i kosztami postępowania. Dochodzenie zachowku za granicą może wiązać się z koniecznością skorzystania z pomocy prawników w kraju, w którym mieszkał zmarły. Może to znacząco podnieść koszty postępowania. Również bariery językowe i konieczność tłumaczenia dokumentów mogą stanowić istotne utrudnienie.
